گیاه ابره الراعی یا شمعدانی قرمز

عادانیون‏
بیونانى نباتى است که خار آن شبیه بسوزن است و آن را ابره الراعى‏ و ابره الراهب نامند

شمعدانى روبرت‏

• مشخصات:
  از انواع شمعدانی‏هاى وحشى است که در کتب طب سنتى با نامهاى «عطر» و «ابره الراعى‏» نام برده می ‏شود.
  گیاهى است علفى، یک ساله، برگهاى آن پهن پنجه ‏اى با بریدگیهاى عمیق که بکلّى برگ را به چند برگچه تقسیم می ‏کند و دندانه‏ دار است. در ایران در مناطق مرطوب قره‏ داغ (جنگل حسن بیگلو)، شمال لوشان، اطراف رشت و در گرگان در بندرگز، در مازندران در دره چالوس، در لرستان در شهبازان و بیشه دیده مى‏شود.
  ترکیبات شیمیایى:
  در گیاه الاجیک اسید، ماده تلخ ژرانین وجود دارد.
  در هند از این گیاه به‏ عنوان قابض و براى بند آوردن خونریزى استفاده مى‏ شود. ضماد آن را روى تومورها و زخمها مى‏ گذارند براى خرد کردن سنگ و کاهش تب بخصوص تبهاى نوبه و زردى به کار مى‏ برند. دم‏کرده آن به ‏صورت غرغره براى تسکین درد گلو و کاهش ورم مخاط دهان و ورم بسیار نافع است. «۱»نورانى، مصطفى، دائره المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، ۱۲جلد، ارمغان یوسف – قم، چاپ: اول، ۱۳۸۴ ه.ش.
• Code -0452 شمعدانى قرمزGeranium robertianum L .
  گیاهى است علفى، یکساله، داراى کرک‏هاى ساده و غده‏ اى، ساقه افراشته، نازک، قرمزرنگ، منشعب، پرزدار به ارتفاع ۴۰- ۱۰ سانتیمتر از خانواده‏Geraminaceae . برگ‏ها متناوب، منقسم به ۵- ۳ قطعه، به رنگ سبز مایل به قرمز، نرم و مخملى، دمبرگ بلند و در انتها باد کرده، گل ارغوانى یا گلى‏رنگ به قطر ۲ سانتیمتر، داراى ۵ کاسبرگ و ۵ گلبرگ، گلبرگ ۲ برابر بزرگتر از کاسبرگ، دمگل بلند، بساک نارنجى، اغلب به صورت ۲ تائى به شکل شمعدانى، میوه شامل ۵ برچه، ریشه نازک، سفیدرنگ، بوی تند، طعم تلخ و قابض.
  پراکندگى:
  گیاه در حاشیه مزارع، اماکن مرطوب و سایه، شکاف درختان اغلب نقاط اروپا به ویژه انگلستان، امریکا، افریقا، آسیا از جمله ایران بطور وحشى وجود دارد. محل رویش آن در ایران بندر گز، زیارت، نهارخوران، دره چالوس، هشتپر، حسن بگلو، اطراف رشت، لاهیجان، شهبازان، بیشه، نیشابور، لوشان و پس قلعه مى‏باشد.
  تاریخچه:
  اسم جنس گیاه مشتق ازGeranos یونانى (کلنگ- کرکى- درنا) و نام گونه گیاه از نام قدیس‏St .Robert گرفته شده و به لاتین گیاه‏Herba Sanctii Rupertii نامیده شده است. این شخص اولین فردى است که به خاصیت جلوگیرى از خونریزى گیاه پى برده است. هیلدجارد کاهن دیرRubertsberg در قرن دوازدهم بعضى از خواص دیگر گیاه را ذکر کرده است.
  دیوسکورید ذیل عنوان‏Geranion که اصطفن و حنین آن را به غارانین معرب
  نموده ‏اند مى‏ نویسد …. جنس دیگرى از این گیاه وجود دارد که شاخه‏ هاى آن نازک، غبار (پرز) دار و درازاى آن به اندازه دو وجب، برگ آن شبیه به برگ ملوخیا، در اطراف شاخه‏ ها چیزى شبیه به سرغرنوق (درنا- کلنگ) با منقار آن یا به اسنان الکلب وجود دارد در پزشکى مورد مصرف درمانى ندارد (۱*).
  کولپپر آن را براى جلوگیرى از هر نوع خونریزى، زخم‏ها، زخم‏هاى کهنه، انسداد کلیه و مثانه سودمند و آن را مدر دانسته است (۲*).

ناظم الاطباء مى‏نویسد: ژرانیوم، ابره‏ الراعى‏، شمعدانى مشتق از ژرانوس یونانى مى‏باشد که به معنى راعى (درنا) و از عوامل قابض مى‏باشد (۳*).
قسمت مورد استفاده: گیاه کامل به ویژه اندام‏هاى هوائى.
ترکیبات شیمیائى:
تانن، رزین، اسانس به مقدار تراس، ژرانین‏Geranine ، الاژیک اسید، سیتریک اسید، قند، یک ماده تلخ.
خواص:
قابض، آنتى فلوژستیک، مقوى قلب، کم‏ک کننده فشار خون و قند خون و ادرار
موارد مصرف:
هر نوع خونریزى (خونروى در فواصل قاعدگى، افزایش خون قاعدگى، اخلاط خونى)، زخم معده و اثنى عشر، گاستریت، گاسترو آنتریت و در استعمال خارج به صورت غرغره در ورم مخاط دهان و حلق، گلو
درد و ضماد گرم آن در باد سرخ، خنازیر، کوفتگى، انسداد مجارى غدد و شیره آن در بریدگى‏ هاى سطحى بدن، دردهاى رماتیسمى و اگزماى عفونى.
اشکال داروئى:
دم‏کرده: ۱۰۰- ۵۰ در هزار، سرشاخه‏ هاى گل‏دار را در آب سرد خیسانده سپس تا حد جوش حرارت مى‏دهند مقدار خوراک ۳ فنجان در روز.
در آفت به محلول صاف شده عسل اضافه کرده و به صورت دهان‏شویه استفاده مى‏نمایند.
جوشانده غلیظ ۴۰ گرم درصد به صورت کمپرس، حمام موضعى بر ضد تورم‏هاى ناشى از نوریت، التهاب ماهیچه ‏ها و زخم‏ها.
______________________________
(۱*)- تت دیاسقوریدوس م- ۳ ص ۲۹۲ ش ۱۱۱
(۲*)- رجوع شود به‏Culpeper’s ص ۱۸۵
(۳*)- تلخیص از پزشکى‏نامه ج ۲ ص ۸۸۵

شمعدانى ربرت‏
از انواع شمعدانیهاى وحشى است که در کتب طب سنتى با نامهاى «عطر» و «ابره الراعى‏» نامبرده مى‏شود. به فرانسوى آن راGeranium گویند. ژرانیوم مشتق از ژرانوس است که به یونانى به معناى راعى «درنا» مى‏باشد و چون تخم این گیاه مرکب از پنج خانه است که هریک از خانه‏ ها به یک نوکى شبیه به منقار درنا منتهى مى‏شود لذا آن را ژرانیوم گویند. به فرانسوى‏Geranium Robert یاHerbe Robert و به انگلیسى‏Herbe Robert وFox geranium گفته مى‏شود. گیاهى است از خانواده‏Geraniaceae نام علمى آن‏Geranium robertianum L . مى‏باشد.
مشخصات‏
گیاهى است علفى، یکساله، برگهاى آن پهن پنجه‏اى با بریدگى‏هاى عمیق که به کلى برگ را به چند برگچه تقسیم مى‏کند و دندانه‏ دار است. داراى بوى تند غیر مطبوع است و گلهاى آن ارغوانى یا صورتى با رگهاى سفید مى‏باشد. به حالت خودرو و وحشى در حاشیه باغها، مزارع، اماکن سایه‏ دار مرطوب و شکاف درختان حاشیه جنگلها مى‏روید. در اغلب مناطق دنیا وجود دارد. در ایران در مناطق مرطوب قره ‏داغ (جنگل حسن بیگلو) مناطق مختلف و دامنه‏ هاى سایه‏ دار و مرطوب البرز، شمال لوشان، اطراف رشت و در گرگان در بندر گز، زیارت و نهارخوران، در مازندران در درّه چالوس، در لرستان در شهبازان و بیشه، در کشور، در خراسان در کوه نیشابور ودرّه آبشار اخلمد دیده مى‏شود.

ترکیبات شیمیایى‏
در گیاه الاجیک اسید، ماده تلخ ژرانین‏ «۱» و … وجود دارد.
خواص- کاربرد
در هند از این گیاه به عنوان قابض و براى بند آوردن خونریزى استفاده مى‏شود.
ضماد آن را روى تومورها و زخمها مى‏گذارند و براى خرد کردن سنگ و کاهش تب بخصوص تبهاى نوبه و زردى به کار مى‏برند.]G .I .M .P[ . مدّر و قابض است و براى کنترل بیمارى قند خورده مى‏شود و قند ادرار را کاهش مى‏ دهد. به سبب مقدارى تانن که دارد در رفع اسهالهاى ساده نیز مفید است. دم‏کرده آن به صورت غرغره براى تسکین درد گلو و کاهش ورم مخاط دهان و ورم لوزه بسیار نافع است. براى تهیه دم‏کرده آن ۸۰- ۵۰ گرم برگ را در ۱۰۰۰ گرم آب جوش دم مى ‏کنند یا مى ‏جوشانند و ۳ فنجان در روز مى ‏خورند. در استعمال خارج از جوشانده غلیظ ۲۰۰ گرم برگ در ۱۰۰۰ گرم آب استفاده مى‏شود.
گونه‏ هاى دیگرى از این گیاه نیز در ایران مى‏رویند که داراى خواص دارویى مشابه هستند نظیر:
۱..Geranium Lucidum L . گیاهى است یکساله، علفى که در گرگان، بندر گز و در گیلان در غازیان و رودبار، در مازندران در بابل، سارى، بهشهر و چالوس، در آذربایجان در على‏ بولاغ، شوشتر، دزفول و در بین راه برازجان و دالکى دیده مى‏شود. در هند نیز انتشار دارد. گیاه قابض و مدّر است.
۲..Geranium rotundifolium L . گیاهى است یکساله، پوشیده از تار، با گلهاى صورتى روشن. این گیاه در ایران در شمال در گرگان، چالوس، گیلان، رودبار و رشت، در آذربایجان در على‏ بولاغ و حسن بیگلو، در غرب در بیستون، کرند، قصر شیرین و همدان، در غرب اصفهان، در اراک در رزوند، در لرستان در درود، در فارس بین اردکان و کازرون، کوه دشته، بوشهر و کوه کارج، در کرمان، در خراسان در کوه نیشابور و اطراف مشهد و اطراف تهران دیده مى‏شود. در هند نیز در پنجاب و نواحى غربى معتدل هیمالیا و کشمیر انتشار دارد. از نظر خواص قابض و مدّر است‏.

ابره الراعى‏
(ebratorr ‘i) ا. ع. یک یک قسم گیاه که داراى گلهاى قشنگ الوان است و در فارسى شمعدانى و بیونانى ژرانیوم نامند.

نفیسى، میرزا على اکبر، فرهنگ نفیسى، ۵جلد، خیام – تهران، چاپ: اول
سلطانى، ابو القاسم، دائره المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى)، ۳جلد، ارجمند، دانشگاه علوم پزشکى و خدمات درمانى – تهران، چاپ: اول، ۱۳۸۳ ه.ش.
فرهنگ نفیسى ؛ ج‏۱ ؛ ص۶۴
دائره المعارف طب سنتى (گیاهان دارویى)، ج‏۳، ص: ۲۴۲
مخزن الأدویه: دائره المعارف خوردنیها و داروهاى پزشکى سنتى ایران (طبع قدیم) ؛ ص۹۶۶
دائره المعارف بزرگ طب اسلامى ؛ ج‏۴ ؛ ص۱۶۸

تالیف: حکیم رضی

طب ساختارشکن اشارت