تعریف قصد و نیت و اراده

در پادکست اراده چیست

تفكر چه چيز است، شيخ محمود جواب مى‏فرمايد كه:

ببايد دانست ايدك اللّه به طريق مستقيم غير مغضوب كه موجودات ممكنه از روى صورت كه تعين و تشخص خارجى است، باطل و فانى‏اند. و از روى معنى كه عبارت از حقيقت و ماهيت است، حق باقى، «كُلُّ شَيْ‏ءٍ هالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ» شاهد است.

نزد ابن عربی تفكر عبارت از انتقال است، از ظواهر موجودات ممكنه كه باطل و فانى ‏اند، به بواطن ايشان كه آن حقيقت و ماهيت ايشان است، خواه به طريق ترتيب امور معلومه و خواه بر سبيل كشف و الهام، به حيثيتى كه در ضمن هر فردى از افراد موجودات مشاهده و ملاحظه مطلق تواند كرد، كه مقيد همان مطلق‏ است.

**شرح گلشن راز(ابن تركه)، ص: 61

در همان منبع آمده است که:

تصور، حصول صورت شى‏ء است در دل حكيم، آن حصول صورت شى‏ء را در اوّل مرتبه تذكر نام نهاد. و در مرتبه دوّم كه از آن صورت حاصله انتقال كرده مى ‏شود، به معنى آن را عبرت مى‏گويند، از بهر آنكه عبرت از عبور است، چون از آن صورت حاصله عبور كرده باشد به معنى، و در مرتبه سوم تصور، اگر براى تدبر است كه ترتيب امور معلومه باشد، آن را تفكر مى‏خوانند.

ببايد دانست رزقك اللّه اشرف نصيب و اوفر حظ، كه هر چيز كه در دل و در ذهن درآيد، آن را سه مرتبه است نزد حكيم، و در هر مرتبه در عرف خود نامى نهاد، چنانكه ذكر كرده شد، و تذكر و عبرت و تفكر

اوّل مرتبه را خاطر اوّل و سبب اوّل و فقر خاطر نيز مى‏ گويند.

و در دوّم مرتبه كه نفس محقق شود، اراده‏ مى‏گويند

چنانكه شيخ محى الدين قدس سره مى‏فرمايد: «فاذا تحقق فى النفس سموه ارادة»،

و در مرتبه سوم كه حكم به نفى و اثبات كرده مى‏شود، عزم مى‏خوانند، و عند التوجه الى الفعل سموه قصدا،

و در مرتبه چهارم كه عند التوجه الى الفعل است، قصد مى‏ نامند، و مع الشروع فيه سموه نية،

و در مرتبه پنجم كه آن توجه همراه با شروع است در فعل، آن را نيت مى‏خوانند.

اين است مراتب موجودات ذهنى و عقلى تا به مرتبه وجود خارجى رسيدن.(1)

مقصود آنكه هر چيز كه در عالم است، در ابتداى حال معلوم نيست، بعضى معلوم است و بعضى نامعلوم. حكما و عقلا قاعده و طريقه‏اى چند پيدا كرده‏اند، كه بدان قاعده و طريقه امر نامعلوم را معلوم كنند، به زعم خود، و آن قاعده و طريقه را در چهار شكل ترتيب و تصوير كرده‏اند[1]

*نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص ؛ متن ؛ ص95

***********************************************************************

[1] صائن الدين على بن تركه، شرح گلشن راز(ابن تركه)، 1جلد، نشر آفرينش – تهران، چاپ: اول، 1375.

[2] عبد الرحمن جامى، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، 1جلد، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى – تهران، چاپ: دوم، 1370.