کتاب تحفه المؤمنین

[pdf id=6013]

کتاب تحفهالمؤمنین ‏مشهور به تحفه حکیم مؤمن به زبان فارسى، تألیف محمدمؤمن بن محمدزمان، معروف به حکیم مؤمن است که از مشهورترین نگاشته ‏هاى طب فارسى پیرامون دواشناسى مى‏باشد و پس از تألیف، مورد توجه بسیارى از اطباء قرار گرفته است. به گونه‏ اى که حکیم میر محمدحسین عقیلى علوى خراسانى در کتاب« مخزن الادویه» و« قرابادین کبیر» و نیز حکیم ناظم جهان در کتاب« اکسیر اعظم» از این اثر بسیار بهره برده ‏اند.

ساختار کتاب تحفه المؤمنین

کتاب، در دو بخش تشخیصات و دستورات تنظیم شده است.

بخش اول، مشتمل بر ۵ تشخیص است. در تشخیص سوم، ادویه و اغذیه به ترتیب حروف الفبا ذکر شده ‏اند. تشخیص چهارم، خود داراى ۵ فصل و تشخیص پنجم شامل ۳ فصل است.

بخش دوم، شامل ۳ قسم است. قسم اول، شامل ۵ طریق و قسم دوم، داراى ۲۴ باب است.

گزارش محتوا

حکیم مؤمن، خود، چکیده محتواى کتاب را فهرست‏ وار چنین بیان میکند:

این مجموعه، مشتمل است بر تشخیصات و دستورات و تشخیصات مبنى است بر پنج تشخیص:

تشخیص اول:

در بیان سبب اختلاف اقوال اطباء در ماهیات و قوت و قدر شربت ادویه و شروط اخذ هر دوا و ذکر درجات و انقسام قولها باقسامه.

تشخیص ثانى:

در ذکر صفات و افعال ادویه و بیان افعال کلیه و مشابه آن و تفسیر اسامى و معانى لغاتى که در طى انشاء این مجموعه، مذکور مى‏شود و در کتب ادویه مفرده، مدارعلیها است.

تشخیص ثالث:

در بیان ماهیت و خواص و کیفیت ادویه مفرده و اغذیه مفرده و مرکبه و ذکر مصلح و بدل و قدر شربت و آنچه بدان مناسب است.

تشخیص رابع:

در مداواى سموم.

تشخیص خامس:

در بیان اوزان و آنچه به آن متعلق است.

دستورات منقسم است به سه قسم:

قسم اول: در بیان اعمالى که متعلق است به ادویه مفرده، مثل شستن و سوختن و تحمیص و تشویه و امثال آن و طریق آشامیدن عشبه و چوب چینى و ماء الجبن و مانند آن و اعمال غریبه.

قسم دوم: دربیان اعمالى که متعلق است به ادویه مرکبه و ذکر معاجین و حبوب و سایر مرکبات.

قسم سوم: در معالجات با رعایت اختصار»( تحفه حکیم مومن، ص ۵- ۶).

مفصل‏ترین و مشهورترین بخش کتاب، بخشى است که در باره مفردات نگاشته شده است. این بخش، به ترتیب حروف الفبا تنظیم یافته است.

« تحفه حکیم مؤمن»، دایرهالمعارفى جامع در داروشناسى و داروسازى طب سنتى است.

بسیارى از امورى که براى شناخت دارو و ساخت دارو لازم است، در این کتاب بررسى شده است. بررسى مشروع و علمى گیاهان توسط مؤلف در عین نقل تجربیات خود و پدرش در کنار نقل از متون و منابع معتبر، ارزش این اثر را دوچندان مى‏کند.