كتاب المكاسب
نوشته شيخ الفقهاء و المجتهدين،شيخ اعظم مرتضى بن محمد امين تسترى نجفى انصارى( م 1281 ق)
اهميت كتاب
كتاب المكاسب يكى از مهمترين كتب فقهى استدلالى و از بهترين و معروفترين تأليفات شيخ اعظم انصارى( قده) و حاصل عمر و خلاصه افكار اين فقيه الهى مىباشد.
از زمان نگارش اين كتاب به دليل نحوه ورود به مباحث فقهى و كيفيت استدلال بىنظيرش مدار دروس در دوره سطح و محور بحث درس خارج فقه تجارت بوده و به همين دليل شروح و حواشى متعددى بر آن زده شده است كه مهمترين آنها حواشى:
– آخوند خراسانى( م 1329 ق)،- سيد محمد كاظم يزدى( م 1337 ق)،- ميرزا على ايروانى( م 1354 ق)،- آقا رضا همدانى( م 1322 ق)،- شيخ محمد حسين اصفهانى( م 1361 ق)،- ميرزا محمد تقى شيرازى( م 1338 ق)،- آقا ضياء الدين عراقى( م 1361 ق)، و محقق نائينى( م 6355 ق) است.
تقسيم بندى مطالب
كتاب موجود در سه مجلد مىباشد:
جلد اول شامل:
مكاسب محرمه تا صفحه 305 و قسمتى از كتاب بيع( معاطاة و شروط متعاقدين) است، و در آن اقسام معاملات حرام ذكر شده كه عبارتند از:
هياكل عبادة، آلات قمار و لهو، ظروف طلا و نقره، دراهم، تدليس ماشطه، تزيين الرجل به محرمات، تشبيب، تصوير، تطفيف، حفظ كتب ضاله، رشوه و …
مؤلف در قسمت مكاسب محرمه به طور كلى معاملات را به دو دسته تقسيم نموده است كه عبارتند از:
1- اكتساب به اعيان نجس
2- اكتساب به چيزهايى كه به دليل قصد، آنها تحريم شده است.
جلد دوم شامل:
بقيه مباحث كتاب البيع تا صفحه 302 و قسمتى از كتاب خيارات است. در كتاب البيع به طور كلى مباحث معاطاة، شروط متعاقدين و شروط عوضين مطرح شده است.
جلد سوم نيز شامل:
بقيه مباحث كتاب خيارات و 9 كتاب ملحق به كتاب المكاسب می باشد.
ويژگى ها
از مهمترين ويژگیهاى كتاب میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
– ساختار منطقى و نظام تعليمى به منظور تدريس حوزه هاى علميه می باشد.
– شيخ اعظم به بحثهاى رجالى كمتر پرداخته است اگر چه دقت و تتبع وى در علم رجال و شرح حال روات بر كسى پوشيده نيست اما در هر حال مؤلف در اين كتاب به مباحث رجالى كمتر متعرض شده است.
– تأمل محققانه و موشكافانه در روايات و فقه الحديث آنان است كه نشان از ذهن نقاد و دقيق مؤلف و مطالعه و تحقيقات وسيع وى دارد.
– احترام فوق العاده وى به فقهاى عظام است مثلا در عبارات مكاسب اين گونه ديده می شود، المحقق الثاني مع كمال تبحره في الفقه، يا المولى الأعظم وحيد عصره في شرح المفاتيح.
– مؤلف، حوزه هاى علوم و معارف را كاملا محفوظ میدارد. فقه را با فلسفه درنمى آميزد. از بحثهاى فلسفى و دقتهاى عقلى در استخراج احكام خوددارى مىنمايد.
-انصاف در نقل گفتار بزرگان و پرهيز از ساده انگارى است.
-نقد آراى بزرگان، گريز از حجاب معاصرت، حريت در تتبع و طرح نظرات اهل تسنن و بررسى آنان مىباشد.
ساختار
شيخ انصارى( قده) در كتاب المكاسب بيش از شروع هر مسأله به تأسيس اصل اوليه و قاعده كلى مىپردازد.
- – در كتابهاى خود بسيار از علامه حلى متأثر است. بيشترين تلاش خود را صرف دقت در طرح مسأله می كند.
- – در نقل قول فقها معمولا از قديمترين فقيهانى كه آراء آنان در دست بوده شروع می كند و به ترتيب تاريخ صدور و طرح آن مسأله را نقل میكند. در نتيجه نقل اين اقوال هم از ابتكارات آنان آگاه میشود و هم از وجود اجماع يا شهرت قدماء يا متأخران در مسأله آگاهى می يابد.
- – آنچه كه از همه در نظر شيخ اعظم مهمتر بوده است تفسير صحيح عبارات اصحاب و فقها و تحليل و بررسى و بيان نقاط ضعف و نقاط قوت آنها است.
- -پس از نقل اقوال فقها به سراغ ادله مىرود و به تقسيمبندى آنان می پردازد در اين قسمت مطالعه دقيق روايات و توجه كامل به فقه الحديث آن بسيار مورد نياز است و پس از تجزيه و تحليل آنان و بيان احتمالات موجود در آن به جرح و تعديل آنان می پردازد.
- -تقريب استدلال در روايات و اشكالات وارد بر آنها و پاسخ به آنان از مهمترين كارهاى شيخ اعظم در مكاسب است پس از نقل ادله و روايات وى به تأمل محققانه و موشكافانه خود در روايات میپردازد.
- پس از آنكه شيخ اعظم با تأمل بسيار در روايات و ساير ادله، نظريه اى را انتخاب میكند دوباره به كلمات فقها برگشته و نهايت تلاش خود را بكار میگيرد كه كلام آنان را به هر طريق ممكن توجيه كند تا مبادا اشكالى به آنان وارد شود.
پس از اتمام هر بحثى به فروع متفرع بر آن می پردازد و گاهى با عنوان( ينبغي التنبيه على أمور) و گاهى با عنوان( فروع) و ساير عناوين، در هر مسأله اى بر اساس همه مبانى آن را مورد بحث قرار می دهد.
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.