کتاب عبهر العاشقین

کتاب عبهر العاشقین به زبان فارسى، تألیف شیخ روزبهان بقلى شیرازى، در موضوع عشق و عاشقى از دید عرفانى است.

ساختار کتاب عبهرالعاشقین

کتاب، شامل یک مقدمه و ۳۲ فصل است.

« عبهر العاشقین»، کتابى است صوفیانه، مبتنى بر عشق

و به عبارت دیگر داستانى است از عشق صوفیانه. روزبهان، در حالات و مقامات خاصّ عرفانى، این کتاب را نوشته است.

وى، همان‏گونه که مى ‏اندیشیده، سخن گفته و شاید موفق نشده است که بار دیگر در آن تجدید نظر کند.

در چنین حالى، آشکار است که لفظ فداى معنى مى‏شود، قواعد دستور زبان و فصاحت و بلاغت مهمل مى‏ماند؛ این است سرّ خرده‏ هایى که ممکن است از لحاظ فنون ادبى بر مندرجات این کتاب گرفت.

جمله‏ ها و عبارت‏ها تاب معانى لطیف و نغز و دل‏کش روزبهان نمى ‏آورد.

گفتار او همچون گلى است که تا در دست بگیرید، پرپر مى‏شود و یا چون ماده‏اى کیمیاوى است که به مجرد رسیدن اندک حرارت بخار گردد.

زبان او، زبان احساسات است؛ زیبا و زیبایى را مى‏ستاید و به هر دو عشق مى‏ورزد.

در عبهر العاشقین، آیات قرآن( گاه تمام آیه و گاه بخشى از آن) مکرّر به کار رفته است.

احادیث قدسى و نبوى، مخصوصا احادیثى که مورد استفاده و علاقه صوفیان است،

در این کتاب بسیار آمده است و حتى بعضى از آنها مکرّر شده است.

امثال و حکم و کلمات بزرگان صوفیه( به عربى و فارسى) در این کتاب فراوان است. اشعار عربى و فارسى نیز مکرّر، مخصوصا در پایان هر فصل، به شاهد آورده شده. به نظر مى‏رسد که غالب رباعیات، در پایان هر فصل، از خود روزبهان باشد.

فصل و عنوان آن را به عربى آورده؛ مثلا گوید:« الفصل الرابع، فى فضیله المحبّین الذى یألفون الحسن و المستحسن و المحبوبین المستحسنین».

آوردن جمله ‏ها و عبارت‏هاى مسجّع، از خصایص این کتاب است.

بنابراین، اصولا نثر عبهر العاشقین، نثرى است مرسل؛ مع هذا روزبهان، مى ‏کوشد که مطالب بسیار را در عبارات اندک بگنجاند و به تعبیر ادبى، وى، در« ایجاز» کوشاست.

 محتوا

مؤلف، در مقدمه کتاب، به زبان عربى با تعبیراتى متناسب با محتواى کتاب، به حمد و تسبیح خدا و صلوات بر اولیاء و محبین او پرداخته است؛

تعبیراتى همچون« الحمد لله الذى استأثر لنفسه المحبه و العشق فى ازلیته»،« فسبحان الذى استحق المجد و الثناء و الحمد و البقاء فى قدمه و دوام دیمومیته فشکر نفسه بنفسه اظهار عجائب صنایعه و غرائب بدایعه فالبسها انوار جماله و جلاله لارواح عشاق حضرته و…» و« صلى الله على خلیفته آدم بدیع فطرته و سراج نور جماله… و على رئیس مملکته محمد المجتبى بخلته… و على عشاق امته…»

این کتاب، مشتمل است بر سى و دو فصل که فهرست آنها در صفحات ۱۲- ۱۴ متن کتاب مندرج است.

مزایاى کتاب:

« عبهر العاشقین» چند مزیت دارد:

1. یکى از متون فارسى قرن ششم است و همه متن‏هاى فارسى پیش از حمله مغول مغتنم و قابل توجه است؛
2. یکى از نخستین کتاب‏هایى است که در عشق صوفیانه و جمال ‏پرستى به فارسى تألیف شده؛
3. در این کتاب، شیخ روزبهان، کمتر به تتبع و اقتفاى پیشینیان پرداخته و بیشتر افکار عالى عرفانى و واردات قلبى خود را بیان کرده است؛
4. براى فهم آثار عرفایى نظیر عطار، مولوى، عراقى، اوحدى کرمانى و حافظ مطالب کتاب حاضر بسیار ضرورى است.