اثر حسن بن یوسف بن مطهر حلى، به زبان عربى، پیرامون معرفت اسماء محدثین و رجال اسانید و ضبط آنها و اسماء آباء و انساب و القاب آنهاست و توسط شیخ محمد الحسّون مورد تحقیق قرار گرفته است.
اسامى متعددى براى این کتاب ذکر شده است، از قبیل:
« إیضاح الاشتباه فی ضبط ألفاظ أسامی الرجال و نسبهم»
« إیضاح الاشتباه فی أحوال الرجال»
« إیضاح الاشتباه فی أسامی الرواه»
« إیضاح الاشتباه فی ضبط تراجم الرجال»، ولى صحیح همان است که در عنوان مقاله ذکر شد.
ساختار کتاب ایضاح الاشتباه
این کتاب از جمله آثار گرانقدر و سودمند رجالى علامه حلى است.
کتاب بر اساس حروف اوّل نامها ترتیب یافته است، بدون مراعات ترتیب در حرفهاى بعدى و نیز نامهاى پدران؛ ازاینروى عالمانى به ترتیب و تنظیم دقیق آن پرداخته اند، از جمله:
مرحوم سید ابوالقاسم جعفر بن الحسین خوانسارى جد صاحب« روضات» با عنوان« تتمیم الإفصاح فی ترتیب الإیضاح» و مرحوم علم الهدى فرزند دانشور، مرحوم فیض کاشانى که افزون بر ترتیب و تنظیم به تکمیل آن نیز همت گماشته اند با عنوان« نضد الإیضاح فی ترتیب إیضاح الاشتباه».
محتوای کتاب ایضاح الاشتباه
محقق، کتاب را بر اساس سه نسخه، مقابله، تصحیح و تحقیق کرده و در جریان پژوهش خود، رجال را به اختصار شناسانده و منابع شرح حال آنها را یاد کرده است.
اختلاف کتاب را در ضبط نامها با دیگر منابع رجالى مشخص کرده و تکرارها و اختلاف ضبط اسماء را در این کتاب با دیگر آثار علاّمه نشان داده است.
محقق محترم، مقدمه اى درازدامن دارند که در آن از کتاب و نام دقیق و چگونگیهاى محتواى آن و نیز شرح حال مؤلف و آثارش سخن گفته اند.
علامه گاهى برخى از نامها را تکرار کرده و یا در ضبط اسماء برخلاف آنچه در« الخلاصه» نگاشته، ضبط کرده است و یا در همین کتاب یک نام را دو گونه ضبط کرده است.
این موارد، شناسایى شده و ضمن اشاره به چگونگى آنها در پایان کتاب در ضمن فهرستها همه موارد آمده است.
تحقیق در باره نامها، القاب و کنیه هاى راویان و ضبط دقیق آنها بخش بزرگى از راوىشناسى و دانش رجال است.
چه بسیار دیده مىشود که یک راوى ضعیف در اثر ابهام نام درست او، به جاى یک راوى موثق تلقى مىشد و به عکس و گاهى همنامى در میان راویان باعث اینگونه مسائل مىگردید؛ ازاینروى عالمان و محققان از دیرباز در این راه به چاره جویى پرداخته و آثار مختلفى در این زمینه پدید آورده اند که در مجموعه آثارى از این دست با عناوین« المؤتلف و المختلف» و« المتفق و المفترق» مشهورند.
از اینگونه مسائل، عالمان دانش رجال، در سده هاى بعد به مشتبهات و مشترکات تعبیر کردند و در این زمینه آثارى نگاشتند؛ از جمله آثار سودمند و کارآمد این فن، همین کتابى است که به خامه فقیه فیلسوف متکلم و رجالى بزرگ شیعه علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلى نگاشته شده است.
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.