ايضاح الاشتباه في أسماء الرواة
اثر حسن بن يوسف بن مطهر حلى، به زبان عربى، پيرامون معرفت اسماء محدثين و رجال اسانيد و ضبط آنها و اسماء آباء و انساب و القاب آنهاست و توسط شيخ محمد الحسّون مورد تحقيق قرار گرفته است.
اسامى متعددى براى اين كتاب ذكر شده است، از قبيل:
« إيضاح الاشتباه في ضبط ألفاظ أسامي الرجال و نسبهم»
« إيضاح الاشتباه في أحوال الرجال»
« إيضاح الاشتباه في أسامي الرواة»
« إيضاح الاشتباه في ضبط تراجم الرجال»، ولى صحيح همان است كه در عنوان مقاله ذكر شد.
ساختار کتاب ايضاح الاشتباه
اين كتاب از جمله آثار گرانقدر و سودمند رجالى علامه حلى است.
كتاب بر اساس حروف اوّل نامها ترتيب يافته است، بدون مراعات ترتيب در حرفهاى بعدى و نيز نامهاى پدران؛ ازاينروى عالمانى به ترتيب و تنظيم دقيق آن پرداخته اند، از جمله:
مرحوم سيد ابوالقاسم جعفر بن الحسين خوانسارى جد صاحب« روضات» با عنوان« تتميم الإفصاح في ترتيب الإيضاح» و مرحوم علم الهدى فرزند دانشور، مرحوم فيض كاشانى كه افزون بر ترتيب و تنظيم به تكميل آن نيز همت گماشته اند با عنوان« نضد الإيضاح في ترتيب إيضاح الاشتباه».
محتوای کتاب ايضاح الاشتباه
محقق، كتاب را بر اساس سه نسخه، مقابله، تصحيح و تحقيق كرده و در جريان پژوهش خود، رجال را به اختصار شناسانده و منابع شرح حال آنها را ياد كرده است.
اختلاف كتاب را در ضبط نامها با ديگر منابع رجالى مشخص كرده و تكرارها و اختلاف ضبط اسماء را در اين كتاب با ديگر آثار علاّمه نشان داده است.
محقق محترم، مقدمه اى درازدامن دارند كه در آن از كتاب و نام دقيق و چگونگیهاى محتواى آن و نيز شرح حال مؤلف و آثارش سخن گفته اند.
علامه گاهى برخى از نامها را تكرار كرده و يا در ضبط اسماء برخلاف آنچه در« الخلاصة» نگاشته، ضبط كرده است و يا در همين كتاب يك نام را دو گونه ضبط كرده است.
اين موارد، شناسايى شده و ضمن اشاره به چگونگى آنها در پايان كتاب در ضمن فهرستها همه موارد آمده است.
تحقيق در باره نامها، القاب و كنيه هاى راويان و ضبط دقيق آنها بخش بزرگى از راوىشناسى و دانش رجال است.
چه بسيار ديده مىشود كه يك راوى ضعيف در اثر ابهام نام درست او، به جاى يك راوى موثق تلقى مىشد و به عكس و گاهى همنامى در ميان راويان باعث اينگونه مسائل مىگرديد؛ ازاينروى عالمان و محققان از ديرباز در اين راه به چاره جويى پرداخته و آثار مختلفى در اين زمينه پديد آورده اند كه در مجموعه آثارى از اين دست با عناوين« المؤتلف و المختلف» و« المتفق و المفترق» مشهورند.
از اينگونه مسائل، عالمان دانش رجال، در سده هاى بعد به مشتبهات و مشتركات تعبير كردند و در اين زمينه آثارى نگاشتند؛ از جمله آثار سودمند و كارآمد اين فن، همين كتابى است كه به خامه فقيه فيلسوف متكلم و رجالى بزرگ شيعه علامه حسن بن يوسف بن مطهر حلى نگاشته شده است.
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.