رساله لب اللباب در سیر و سلوک‏

 رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولى الالباب به زبان فارسى، از تألیفات عارف کامل، حضرت علامه آیه اللّه حاج سید محمد حسین حسینى تهرانى است.

موضوع این رساله، تهذیب اخلاق بر مبناى سیر و سلوک و طى سفرهاى چهارگانه عرفانى است.

ساختار  رساله لب اللباب در سیر و سلوک

این رساله، مشتمل بر« مقدمه مؤلف»،« معرفت اجمالى و طرح کلى سلوک الى الله»،« شرح تفصیلى عوالم مقدم بر عالم خلوص»،« شرح اجمالى طریق و کیفیت سلوک الى الله» و« شرح تفصیلى طریق و کیفیت سیر الى الله» است.

 محتوا

الف) مباحث مطرح شده در« مقدمه مؤلف»، عبارت است از:

1. فطرى بودن گرایش به عوالم غیبت
2. صراط مستقیم؛ یعنى جمع میان ظاهر و باطن
3. دعوت قرآن کریم به تعقل و تزکیه با هم
4. توصیه صدر المتألهین به خضوع قلب همراه با فراگیرى علوم عقلى
5. سلسله عرفاى یک قرن اخیر
6. سبب تدوین رساله حاضر

ب) مباحث مطرح شده در« معرفت اجمالى و طرح کلى سلوک إلى اللّه»، عبارت است از:

1. گرفتارى بشر در ظلمت مادیت
2. سیر و سلوک در اصطلاح عرفا
3. صعوبت عبور از عالم برزخ و کثرت انفسیّه
4. ورود سالک به عالم روح
5. مقصد سالک، ملازمت با وجه اللّه است
6. مراقبه و مراتب و آثار آن
7. مقصود عرفا از« مى»
8. مشاهده سالک نفس خود را
9. مشاهده سالک اسماء و صفات ذات بارى تعالى را
10. استغراق در ذات ربوبى و بقا به معبود
11. مقام توجه به عالم کثرت در عین شهود عوالم ربوبى
12. علت عدم وصول همگان به کمالات انسانى
13. نارسا بودن الفاظ در بیان حقایق انوار تجردیّه و عوالم ربوبى
14. عالم خلوص و اقسام آن
15. خصوصیات و آثار خلوص ذاتى
16. وارستگى از عوالم کثرت، از لوازم ابتدایى سلوک است
17. قطع علاقه از ذات خود
18. لزوم عنایات خاصّه الهى در غلبه کامل در جنگ انفسى
19. لزوم متابعت کامل از جمیع احکام شرعیه در تمام مراحل سلوک
20. عبادت افراد کامل و واصل به جهت تقرّب نبوده، بلکه لازمه کمال آنان است
21. ذکر اجمالى عوالم مقدم بر عالم خلوص در قرآن.

ج) مباحث مطرح شده در« شرح تفصیلى عوالم مقدم بر عالم خلوص»، عبارت است از:

1. اسلام اکبر
2. ایمان اکبر
3. هجرت کبرى
4. جهاد اکبر
5. اسلام اعظم
6. ایمان اعظم
7. هجرت عظمى
8. جهاد اعظم
9. موت ارادى
10. مزیّت سالکان امّت اسلام بر سالکان امت‏هاى گذشته
11. مقام« صلوح»
12. اقسام صلاح

د) مباحث مطرح شده در« شرح اجمالى طریق و کیفیت سلوک إلى اللّه»، عبارت است از:

1. لزوم جست‏جوى دلیل در اثبات حقایق دین؛
2. تأثیر تضرّع و ابتهال در حصول ایمان به عالم معنا؛
3. گفت‏گوى حضرت إدریس( ع) با حضرت علامه طباطبایى در خواب؛
4. هدایت خداوند کسانى را که صمیمانه خواهان هدایتند؛
5. علم و عمل مورث یک‏دیگرند؛
6. لزوم رسانیدن حظّ ایمانى هر یک از اعضاى بدن؛
7. نبودن حزن و خوف براى سالک پاک‏باخته؛
8. سیر در عالم ملکوت، منافات با بودن در دنیا ندارد؛
9. ادعیه ائمه( ع) صرفا جنبه ارشادى نداشته است.

ه) مباحث مطرح شده در« شرح تفصیلى طریق و کیفیت سیر إلى اللّه»، عبارت است از:

1. ترک عادات و رسوم و تعارفات؛
2. عزم؛
3. رفق و مدارا؛
4. وفا؛
5. ثبات و دوام؛
6. مراقبه؛
7. محاسبه؛
8. مؤاخذه؛
9. مسارعت؛
10. ارادت؛
11. ادب نگاه‏داشتن؛
12. نیت؛
13. صمت؛
14. جوع و کم‏خورى؛
15. خلوت؛
16. سهر( شب‏زنده‏دارى)؛
17. دوام طهارت؛
18. مبالغه در تضرّع؛
19. احتراز از لذایذ؛
20. کتمان سرّ؛
21. شیخ و استاد؛
22. ورد؛
23. نفى خواطر؛
24. ذکر؛
25. فکر.

توجه: آنچه در ضمن این بیست و پنج شماره ذکر شد، شرایط لازم سلوک است.

و) مؤلف، در ادامه، مطالب زیر را بیان کرده است:

1. طریقه نفى خواطر در رساله بحر العلوم؛
2. طریقه مرحوم آخوند ملا حسین‏قلى همدانى در نفى خواطر و مراتب مراقبه؛
3. بیان سلسله مشایخ و اساتید مؤلف در معارف الهیه؛
4. انکشاف عوالم چهارگانه توحید در اثر مراقبه تام و توجه به نفس؛
5. منظور عرفا از« عنقا» و« سیمرغ»؛
6. اشعار حافظ در اشاره به مقام ذات غیب الغیوب.

ویژگی‏هاى  رساله لب اللباب در سیر و سلوک:

1. اصل این رساله، اسّ و مخّ اولین دوره از درس‏هاى اخلاقى و عرفانى است که حضرت استاد علامه طباطبایى در سال‏هاى ۶۹- ۱۳۶۸ ق، در حوزه علمیه قم، براى بعضى از طلاّب بیان فرموده و مؤلف، به ‏عنوان تقریرات درس، به رشته تحریر درآورده و سپس با تنقیحات و اضافاتى به چاپ رسانده است؛
2. اساس و شالوده مطالب این رساله، برگرفته از رساله« تحفه الملوک در سیر و سلوک»، منسوب به علامه بحر العلوم است، حتى تعداد و ترتیب شرایط بیست و پنج‏گانه سلوک، در هر دو رساله یکى است. به احتمال قوى، علامه طباطبایى، مباحث اخلاقى مزبور را از روى همین رساله بحر العلوم مطرح می ‏فرمودند.

در واقع، رساله« لب اللباب» تنقیح رساله« تحفه الملوک» است؛ بدین معنا که بیشتر عناوین و مطالب هر دو رساله همسان است و پاره ‏اى از مباحثى که مورد نظر حضرت علامه طباطبایى و علامه تهرانى بوده است، مورد نقد و بررسى قرار گرفته است و برخى از مسائل سؤال‏ برانگیز، به‏ طور کلى مطرح نشده است؛ در عوض، در لاب‏لاى مطالب و جاى جاى مباحث، لطایف و معارفى گنجانده شده است که در جاى خود کم‏ نظیر است و به رساله طراوت خاصى داده است.

برای مطالعه بیشتر کتب زیر پیشنهاد می گردد:

کتاب تازیانه سلوک 

کتاب مقامات عارفان