کتاب دفاع از تشیع ( ترجمه الفصول المختاره للمفید)

مجالس در مناظرات ترجمه فارسى کتاب الفصول المختاره من العیون و المحاسن اثر شیخ مفید است، پیرامون مناظرات شیخ مفید درباره مباحث امامت، که توسط آقا جمال خوانسارى ترجمه گشته است.

 محتوا کتاب دفاع از تشیع

سده چهارم تاریخ اسلام، سده‏ اى پر جوش و خروش بود، پر جوش و خروش در سیاست، و پر جوش و خروش در علم. سیصد سال از ظهور اسلام می ‏گذشت.

فلسفه یونان ترجمه شده بود. کتاب‏هایى دیگر نیز در حوزه علوم مسلمین پا گذاشته بود. پیروان سیاست‏هاى گوناگون، سرتاسر ممالک اسلام را میدان تکاپوى خویش قرار داده بودند.

در حدیث و تفسیر کتاب‏هایى تألیف شده بود. محدّثان و مفسران آراء خود را اظهار کرده بودند. کتاب‏هایى در تاریخ اسلام، و تاریخ خلافت اسلامى، گردآورى شده بود، که پیشینه اسلام را، اگر چه با نقص و جانبدارى، پیش چشم‏ها می گذاشت.

عقایدشناسان و متکلّمان به مکتب‏هاى خود شکل داده بودند. پایه ‏هاى مذاهب فقهى ریخته شده بود، و مردم در پیروى از فقیهان دسته ‏بندى شده بودند.

شهر بغداد در آن روزگار، به عنوان مهم‏ترین مرکز علمى و سیاسى جهان اسلام به شمار می ‏رفت و از ویژگی ‏هاى خاصى برخوردار بود. آل بویه و حمدانیان که شیعه مذهب بودند، قدرت یافته و از دانشمندان شیعه حمایت می ‏کردند یا حداقل از آن آزار و اذیت‏ها که قبلا به شیعیان می‏رسید، جلوگیرى می‏کردند و این فرصت خوبى بود تا دانشمندان شیعه از حقانیّت مذهب امامیّه دفاع نمایند.

شیخ مفید این مسئولیّت بزرگ را در بغداد به عهده داشت و شاگردان برجسته‏ اى از قبیل شریف رضى، سیّد مرتضى، شیخ طوسى، ابوالعباس نجاشى، قاضى ابوالفتح کراچى و… را تربیت نمود که هر کدام در دفاع از مبانى شیعه تلاش‏هاى چشمگیرى انجام دادند و از طرف دیگر شیخ مفید با بزرگان فرقه معتزله و اشاعره و مذاهب گوناگون اهل سنت و حتى فرقه ‏هاى شیعه از قبیل زیدیه و اسماعیلیه به بحث و مناظره حضورى و شفاهى می ‏پرداخت، که نمونه ‏هاى آن را در کتاب ارزنده« الفصول المختاره» می ‏بینیم.

استاد محمدرضا حکیمى می ‏فرماید:

« الفصول المختاره کتابى است پر مطلب و مفید، بویژه از این نظر، که در آن، مناظره ‏هاى بسیارى آورده شده است. و دیدن این مناظره ‏ها، قدرت استدلال و شیوه« بحث مفید» را به نگهبانان حقایق اعتقادى، بخصوص طلاب جوان، می ‏آموزد…».

آقا جمال خوانسارى نیز در مقدمه ترجمه‏ اش می ‏فرماید:

« مشتمل بر بسى از فوائد و معانى دقیقه و مناظرات لطیفه است و الحقّ هر بابى از آن بوستانى است پرگل و ریحان و روضه‏اى است، مزیّن به لاله نعمان و هر مجلسى از آن به زینت مملوّ از نکته‏ هاى غریب تمام قدسى وطن و فکرهاى نازک جمله گل پیرهن…».

ارزش دیگر این کتاب این است که این گفتگوها، اختلاف نظر شیعه با معتزله را نشان مى‏دهد و برداشت غلط آدام متز- شرق‏شناس سوئیسى- را باطل می ‏کند، چرا که او شیعه را وارث و ثمره معتزله می ‏داند! چنان که می ‏نویسد:

« از نظر عقاید و روش کلامى، شیعه وارث معتزله است و کم اعتنایى معتزلیان به نقلیّات از جمله مواردى بود که با مقاصد شیعه می ‏ساخت. شیعه در قرن چهارم مکتب کلامى خاص نداشت و مثلا عضدالدوله که از فرمانروایان متمایل به تشیّع بود، طبق مذهب معتزله عمل مى‏نمود، از فرمانروایان قرن چهارم تنها فاطمیان شیعه بودند که به تصریح« مقدسى» در بیشتر مبادى با معتزله توافق داشتند…».

نام کامل کتاب« الفصول المختاره من العیون و المحاسن» است و همان طور که از دیباچه کتاب به دست مى‏آید، این کتاب برگزیده ‏اى از مطالب دو کتاب شیخ مفید؛ یعنى کتاب« المجالس المحفوظه فى فنون الکلام» و کتاب« المجالس المحفوظه فى فنون الکلام» مى‏باشد.

البته از این دو کتاب اطلاعى در دست نیست جز اینکه خود شیخ مفید در کتاب« الافصاح فى الامامه» بحثى در باره آیه نزول سکینه( آیه ۲۶، سوره فتح) می ‏کند و تفصیل آن را به کتاب« العیون و المحاسن» خود ارجاع مى‏دهد