کتاب ذخیره خوارزمشاهی

کتاب ذخیره خوارزمشاهی یکی از کامل‌ترین، مهم‌ترین و مشهورترین کتاب‌های پزشکی در طب سنتی تالیف سید اسماعیل جرجانی به زبان فارسی و در موضوع طب است.

یکی از بزرگترین کتب کهن در طب و پزشکی

مؤلف کتاب ذخیره خوارزمشاهی ، کتاب را به تشویق امیر دانشوری چون قطب الدین محمد خوارزمشاه به رشته تحریر درآورده است.

این کتاب را دایره‌ المعارف طب فارسی به شمار می‌آورند و اولین کتابی است که به صورت جامع در علم طب، به فارسی نگاشته شده است و به این دلیل جرجانی را بنیان‌گذار راستین پزشکی پارسی می‌دانند.

ساختار و محتوای کتاب ذخیره خوارزمشاهی

حد علم طب و منفعت آن

•  شناختن گوهر تن مردم و چه چیزی و چگونگی او
• شناختن مایه‌ها و خلط‌ها
•  مزاج‌ها و احوال عادت‌ها
•  تشریح اندام‌ها
•  یاد کردن قوت‌های اندام‌ها است.

کتاب ذخیره خوارزمشاهی

کتاب دوم،

• حال‌های تن مردم از تندرستی
• بیماری و اعراض بیماری‌ها و اسباب آن
• شناختن احوال نبض
• احوال هرچه از مسام و مجاری تن بیرون آید
• چون عرق، نفث، بول و غابط است
• این همه از جمله اعراض تن باشد.

کتاب سوم،

در کتاب ذخیره خوارزمشاهی

تدبیر نگاه داشتن تندرستی،

تدبیرهای هوا و مسکن و شناختن احوال آنها،

تدابیر طعام و شراب،

تدبیر خواب و بیداری،

تدابیر حرکت و سکون

شناختن احوال کسوت‌ها،

عطرها و اسفرم‌ها و به کار داشتن روغن‌ها

تدبیر قی کردن و داروی مسهل خوردن،

تدبیر خون گرفتن،

حجامت و زالو انداختن و حقنه،

شیاف،

تدبیر امراض نفسانی،

چون شادی و اندوه و اندیشه‌های گوناگون و غیره

همچنین تدبیر حال‌هایی که اندر تن مردم پدید آید و تدبیر پروردن اطفال و تدبیر پیران و مسافران است.

کتاب چهارم

کتاب ذخیره خوارزمشاهی

شناخت بیماری‌ها و پیشرفت و بحران و پیش بینی آینده بیماری است.

کتاب پنجم

کتاب ذخیره خوارزمشاهی

در موضوع  تب‌ها و علت و نشانه‌ها و انواع و اقسام آن و روش درمان آنهاست.

کتاب ششم

کتاب ذخیره خوارزمشاهی

با موضوع  انواع درمان‌ها و بیماری‌های هر عضوی از اعضای بدن از فرق سر تا ناخن پای است.

کتاب هفتم

آماس‌ها و ریش‌ها و تدبیر شکافتن و داغ کردن و علاج تباه شدن اندام و تدبیر شکستگی و آزردگی و زخم هاست.

کتاب هشتم

تدابیر پاکیزگی و آراستگی ظاهر بشره مردم است که آن را زینت گویند.

کتاب نهم

زهرها و آنچه زیان کار باشد، اعم از خارج بدن و داخل بدن و بیان پادزهرهاست.

کتاب دهم،

منافع اعضای حیوانات است.

کتاب یازدهم،

من باب قرابادین است.

نگارش این اثر به زبان فارسی در دوره ای از تاریخ ایران که عربی، زبان علمی بوده، نشانگر استفاده عموم مردم از این کتاب است که اهمیت آن را دو چندان می کند.

گفتنی است ترجمه های این کتاب به زبان های اردو، ترکی و عبری، عربی و فرانسه بیانگر توجه ویژه جهان علمی آن روز به این مرجع مهم پزشکی است.

گفته نویسنده:

جرجانی خود در باب تفصیل کتاب ذخیره خوارزمشاهی در مقدمه اثر گوید:
و خاصیت این کتاب تمامی است از بهر آنکه قصد کرده آمده‌است تا اندر هر بابی آنچه طبیب را اندر آن باب بباید دانست از علم و عمل به تمامی یاد کرده آید  و معلوم است که بر این نسق هیچ کتابی موجود نیست.

و این کتاب چنان جمع کرده آمده‌ است که طبیب را اندر هیچ باب به هیچ کتاب دیگر حاجت نباشد و به سبب بازگشتن به کتابهای بسیار، خاطر پراکنده نشود.

کتاب الصیدنه فی الطب داروشناسى در پزشکى

کتاب مخزن الادویه عقیلی

کتاب اراده معطوف به قدرت

کتاب گلشن راز