ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک)

کتاب آبله و سرخك« ترجمه كتاب الجُدرى و الحصبة» برگردان فارسى روان به قلم دكتر محمود نجم ‏آبادى از يكى از مهم‏ترين آثار ابوبكر محمد بن زكرياى رازى با موضوع« آبله و سرخك» است.

مورخين و تذكره‏ نويسان از اين اثر در كتب خود بسيار ياد كرده ‏اند.

ابن النديم صاحب الفهرست و ابوريحان بيرونى در رساله‏ اى كه از كتب و آثار رازى تأليف نموده است.

جمال الدين قفطى در اخبار الحكماء آن را تحت عنوان كتاب الجدرى و الحصبه، ولى ابن ابى اصيبعه در عيون الانباء فى طبقات الاطباء به نام مقالة فى الجدرى و الحصبه اسم برده ‏اند.

ساختار ترجمه کتاب الجدری و الحصبه:

در اين اثر ابتدا متن كتاب در چهارده فصل تنظيم شده ‏است. سپس ترجمه فارسى آن، و پس از آن حواشى و توضيحات مترجم آمده است. در انتها نيز بخشى تحت عنوان تكلمه آمده است.

گزارش محتوا:

كتاب يكى از ارزنده ‏ترين آثار رازى است و از نظر آن‏كه محمد زكرياى رازى اولين طبيبى است كه دو بيمارى آبله و سرخك را به خوبى شناخته و از عهده وصف آنها بسيار نيكو برآمده بدين لحاظ اين كتاب مقام بزرگى در عالم طب پيدا كرده است.

از نظر تاريخ طب اين كتاب در ميان كتب طبى اسلامى بسيار مهم و معتبر است، چرا كه اولين شرحى كه با كمال دقت و سادگى و تحقيق از دو بيمارى آبله و سرخك در عالم بيان شده توسط طبيب بزرگ ايرانى بوده است.

از نظر فن طبابت، كتابى است بسيار نفيس كه در آن رازى مجموعه تجارب و ملاحظات يك طبيب مجرب كه بيماران را با تعمق فوق العاده ديده،

سپس نتايج گزارش آنان را در آن نگاشته و سير هر دو بيمارى را از ابتدا تا انتها بسيار منظم به رشته تحرير درآورده است.

بسيارى از مورخين و مطلعين غربى را عقيده آن است كه كتاب آبله و سرخك رازى بزرگ‏ترين مؤلفات وى مى‏ باشد و نسبت به اين كتاب اهميت فوق ‏العاده قائل می ‏باشند.

براى نمونه ترجمه عبارتى كه كاستيليونى استاد تاريخ طب پادوا( ايتاليا) در كتاب نفيس خود به نام تاريخ طب درباره اين كتاب نگاشته نقل می ‏كنيم:

از نظر تاريخ طب مهم‏ترين اثر رازى كتاب تأليفى وى در باب آبله و سرخك است كه ابتدا به نام كتاب طاعونى انتشار يافته و اولين دفعه در شهر ونيز به سال 1498 چاپ شده است.

اين كتاب تحقيقاً بر اساس تجارب و ملاحظات شخصى طبيبى عملى است، كه بيمار را عميقاً معاينه نموده و نتيجه تجارب بسيار دانشمندانه ‏اش مى‏باشد.

اين كتاب اولين اثر مطالعه ‏اى و دقيقى است كه ما درباره بيمارى‏هاى عفونى می بينيم.

عناوين فصول كتاب به ترتيب عبارت است از:

1- در سبب بروز بيمارى آبله و آن‏كه چرا فردى نيست كه از ابتلاء به آن مصون ماند مگر بعضى افراد.

2- در بيان بدن‏هايى كه استعداد به آبله دارند و بيان اوقاتى كه معمولاً آبله در آن اوقات شيوع مى ‏يابد.

3- در علاماتى كه دلالت بر جوشش سرخك و آبله مى ‏نمايد.

4- در بيان اعراض و دستورهاى آبله به طور كلى.

5- در خويشتن دارى( تحفظ بدن) از آبله پيش از آن كه نشانه هاى آن بروز نمايد و جلوگيرى از ازدياد آن پس از بروز.

6- در امورى كه در پيدا شدن آبله تسريع مى‏نمايد و آن را بيرون می ‏ريزد و در بروز آن به طبيعت كمك می ‏نمايد.

7- در توجه به چشم و گلو و بندها و گوش‏ها و بيان آنچه كه در موقع ظهور علامات آبله بايد بدان‏ها توجه داشت.

8- در موادى كه پختگى دانه‏هاى آبله را تسريع و قابل نضج می ‏نمايد.

9- در خشك كردن دانه‏ هاى نضخ يافته آبله.

10- در موادى كه پوسته‏ هاى آبله و خشك ريشه‏ ها را می ‏كند.

11- در موادى كه آثار آبله را از چشم و ساير نقاط بدن مى ‏زدايد.

12- در دستور مزاج بيمار آبله اى از نظر لينت و يبوست.

13- در بيان آبله هاى بى خطر و كشنده.

14- در دستور غذاى بيمار آبله ‏اى.

این رساله یکی از مهم ‌ترین تألیفات پزشکی در جهان اسلام است و به گفته گرین هیل  ، طی حدود ۳۵۰سال حدود ۳۵بار به زبانهای گوناگون چاپ شده است.

وان دایک، دانشمند امریکایی و از نخستین استادان دانشگاه امریکایی بیروت (۱۸۱۸ـ ۱۸۹۵)، رازی را نخستین کسی دانسته که کتابی درباره دو بیماری جدری و حصبه نگاشته است

مطالعه این کتابها را به شما پیشنهاد می دهیم :

کتاب الأبنية عن حقائق الأدوية

کتاب ترجمه و شرح حفظ الصحة شيخ الرئيس