ترجمه کتاب الجدری و الحصبه (آبله و سرخک)

کتاب آبله و سرخک« ترجمه کتاب الجُدرى و الحصبه» برگردان فارسى روان به قلم دکتر محمود نجم ‏آبادى از یکى از مهم‏ترین آثار ابوبکر محمد بن زکریاى رازى با موضوع« آبله و سرخک» است.

مورخین و تذکره‏ نویسان از این اثر در کتب خود بسیار یاد کرده ‏اند.

ابن الندیم صاحب الفهرست و ابوریحان بیرونى در رساله‏ اى که از کتب و آثار رازى تألیف نموده است.

جمال الدین قفطى در اخبار الحکماء آن را تحت عنوان کتاب الجدرى و الحصبه، ولى ابن ابى اصیبعه در عیون الانباء فى طبقات الاطباء به نام مقاله فى الجدرى و الحصبه اسم برده ‏اند.

ساختار ترجمه کتاب الجدری و الحصبه:

در این اثر ابتدا متن کتاب در چهارده فصل تنظیم شده ‏است. سپس ترجمه فارسى آن، و پس از آن حواشى و توضیحات مترجم آمده است. در انتها نیز بخشى تحت عنوان تکلمه آمده است.

گزارش محتوا:

کتاب یکى از ارزنده ‏ترین آثار رازى است و از نظر آن‏که محمد زکریاى رازى اولین طبیبى است که دو بیمارى آبله و سرخک را به خوبى شناخته و از عهده وصف آنها بسیار نیکو برآمده بدین لحاظ این کتاب مقام بزرگى در عالم طب پیدا کرده است.

از نظر تاریخ طب این کتاب در میان کتب طبى اسلامى بسیار مهم و معتبر است، چرا که اولین شرحى که با کمال دقت و سادگى و تحقیق از دو بیمارى آبله و سرخک در عالم بیان شده توسط طبیب بزرگ ایرانى بوده است.

از نظر فن طبابت، کتابى است بسیار نفیس که در آن رازى مجموعه تجارب و ملاحظات یک طبیب مجرب که بیماران را با تعمق فوق العاده دیده،

سپس نتایج گزارش آنان را در آن نگاشته و سیر هر دو بیمارى را از ابتدا تا انتها بسیار منظم به رشته تحریر درآورده است.

بسیارى از مورخین و مطلعین غربى را عقیده آن است که کتاب آبله و سرخک رازى بزرگ‏ترین مؤلفات وى مى‏ باشد و نسبت به این کتاب اهمیت فوق ‏العاده قائل می ‏باشند.

براى نمونه ترجمه عبارتى که کاستیلیونى استاد تاریخ طب پادوا( ایتالیا) در کتاب نفیس خود به نام تاریخ طب درباره این کتاب نگاشته نقل می ‏کنیم:

از نظر تاریخ طب مهم‏ترین اثر رازى کتاب تألیفى وى در باب آبله و سرخک است که ابتدا به نام کتاب طاعونى انتشار یافته و اولین دفعه در شهر ونیز به سال ۱۴۹۸ چاپ شده است.

این کتاب تحقیقاً بر اساس تجارب و ملاحظات شخصى طبیبى عملى است، که بیمار را عمیقاً معاینه نموده و نتیجه تجارب بسیار دانشمندانه ‏اش مى‏باشد.

این کتاب اولین اثر مطالعه ‏اى و دقیقى است که ما درباره بیمارى‏هاى عفونى می بینیم.

عناوین فصول کتاب به ترتیب عبارت است از:

۱- در سبب بروز بیمارى آبله و آن‏که چرا فردى نیست که از ابتلاء به آن مصون ماند مگر بعضى افراد.

۲- در بیان بدن‏هایى که استعداد به آبله دارند و بیان اوقاتى که معمولاً آبله در آن اوقات شیوع مى ‏یابد.

۳- در علاماتى که دلالت بر جوشش سرخک و آبله مى ‏نماید.

۴- در بیان اعراض و دستورهاى آبله به طور کلى.

۵- در خویشتن دارى( تحفظ بدن) از آبله پیش از آن که نشانه هاى آن بروز نماید و جلوگیرى از ازدیاد آن پس از بروز.

۶- در امورى که در پیدا شدن آبله تسریع مى‏نماید و آن را بیرون می ‏ریزد و در بروز آن به طبیعت کمک می ‏نماید.

۷- در توجه به چشم و گلو و بندها و گوش‏ها و بیان آنچه که در موقع ظهور علامات آبله باید بدان‏ها توجه داشت.

۸- در موادى که پختگى دانه‏هاى آبله را تسریع و قابل نضج می ‏نماید.

۹- در خشک کردن دانه‏ هاى نضخ یافته آبله.

۱۰- در موادى که پوسته‏ هاى آبله و خشک ریشه‏ ها را می ‏کند.

۱۱- در موادى که آثار آبله را از چشم و سایر نقاط بدن مى ‏زداید.

۱۲- در دستور مزاج بیمار آبله اى از نظر لینت و یبوست.

۱۳- در بیان آبله هاى بى خطر و کشنده.

۱۴- در دستور غذاى بیمار آبله ‏اى.

این رساله یکی از مهم ‌ترین تألیفات پزشکی در جهان اسلام است و به گفته گرین هیل  ، طی حدود ۳۵۰سال حدود ۳۵بار به زبانهای گوناگون چاپ شده است.

وان دایک، دانشمند امریکایی و از نخستین استادان دانشگاه امریکایی بیروت (۱۸۱۸ـ ۱۸۹۵)، رازی را نخستین کسی دانسته که کتابی درباره دو بیماری جدری و حصبه نگاشته است

مطالعه این کتابها را به شما پیشنهاد می دهیم :

کتاب الأبنیه عن حقائق الأدویه

کتاب ترجمه و شرح حفظ الصحه شیخ الرئیس