کتاب قراضه طبیعیات‏

قراضه‏ طبیعیات کتابى است فارسى در طبیعیات که البته انتسابش به شیخ الرئیس محرز نمى ‏باشد.در تتمه‏ ى اصول الحکمه، این رساله، به ابو سعید محمد غانمى نسبت داده شده است.

زمان تألیف کتاب، اواخر قرن پنجم یا اوایل قرن ششم هجرى تخمین زده شده است.

قراضه‏ طبیعیات را مى‏توان کتابى دانست که از گزند حوادث روزگار مصون مانده و تا به امروز دست نخورده به دست ما رسیده است.نام کتاب برگرفته از متن است که نشان مى‏دهد مؤلف خود این نام را براى کتاب خود انتخاب نموده است.

قراضه، به معنى ریزه بوده که در عربى و فارسى به همین معنا و مشابه ‏هاى آن به کار مى‏رود. این کلمه در عنوان کتاب‏هاى مختلفى به کار رفته است که از آن جمله مى‏توان به« قراضه المذهب فى نقد شعر العرب» اشاره کرد.

کتاب حاضر به فرمان امیرى نوشته شده که نامش در متن کتاب موجود نمى‏باشد.

ساختار کتاب قراضه طبیعیات‏

 کتاب، طبق آنچه مؤلف خود بیان کرده در چهار فصل مى ‏باشد:

فصل اول در مسائل حیوانى است و شانزده باب دارد،

فصل دوم در مسائل نباتى است و هشت باب دارد،

فصل سوم در مسائل معدنى است و داراى ده باب مى‏باشد

فصل چهارم در مسائل نوادر بوده و شانزده باب دارد که مجموعاً پنجاه باب مى‏گردد.

مؤلف، در کتاب خود از آثار دانشمندان بسیارى همچون حکماى مشّاء یونانى و ابو ریحان بیرونى به طور خاص بهره برده است

 محتوای کتاب قراضه طبیعیات‏

مؤلف، در مقدمه پس از ستایش آفریدگار و درود فرستادن بر پیغمبر و اهل بیت و یاران او، از اراده امیرى سخن گفته که طالب جمع ‏آورى همه علوم در نزد خود بوده است و مؤلف به امتثال امر او اقدام نموده است.

وى بعد از اشاره ‏اى به فصول کتاب، وارد فصل اول کتاب که در مسائل حیوانى است مى گردد. او نخست عناوین شانزده باب این فصل را که هر یک سؤالاتى هستند در باره مسائل حیوانى، مطرح مى‏ کندکه از اهم آنها مى‏ توان به موارد زیر اشاره داشت :

به علت راست قامت بودن انسان

علت احمق نامیدن افراد خیلى بلند قامت

علت اینکه برخى از حیوانات مى‏توانند گوش خود را بجنبانند

علت گردن نداشتن فیل و خوک

علت ضعف دید مورچه در مقابل قوت زیاد حس بویایى

علت دندان پیشین زیرین نداشتن بعضى حیوانات

علت روییدن موى بیشتر و درشت‏تر بر قسمت جلوى بدن انسان.

مؤلف، بعد از عنوان کردن این شانزده سؤال، به پاسخ آنها مى‏پردازد؛

براى نمونه علت راست قامتى انسان را صاحب فکر بودن وى دانسته و مى‏گوید: فکر کردن با راستى و ثبات هم‏آهنگ‏ تر مى‏باشد…

در فصل دوم که هشت باب دارد، مطالبى مانند :

علت دو نیم شدن بعضى از حبوبات،

دلیل سردى کافور با وجود تلخیش با اینکه همه‏ ى تلخ‏ها گرمند

و علت زود بخار شدن سرکه و… مطرح شده است؛

براى نمونه وى علت اینکه وقتى سرکه روى زمین ریخته مى ‏شود زود محو مى‏ گردد را این مى‏داند

که سرکه لطیف است و غواص و به محض ریخته شدن، به سرعت در منافذ زمین فرو رفته و اثرى از آن باقى نمى‏ ماند.

در فصل سوم که داراى ده باب است:

سفید شدن یاقوت سرخ هنگام مواجهه با آتش،

زود گرم شدن آب در ظروف آهنى نسبت به ظروف مسى و… آن مطرح شده است؛

مثلا وى، سفید شدن یاقوت در آتش را از خواص آتش مى‏داند که تبییض اشیا با آتش صورت مى‏گیرد.

در آخرین و چهارمین فصل که به قول مؤلف اندر مسائل نوادر است،

شانزده مسئله مطرح گردیده که ما به نمونه‏ هایى از آنها اشاره مى‏ نماییم:

چرا در شب وقتى به لباسى که تازه شسته شده یا به پشت گربه دست مالیده شود، از آن جرقه برمى ‏آید؟

چرا وقتى از پشت بلور گرد به اشیا نگاه مى‏کنیم، وارونه دیده مى‏شود؟

چرا سیاه کردن اشیاى سفید زودتر از سفید کردن سیاه انجام مى‏گردد؟

چرا در صحرا انعکاس صدا نیست ولى در کوه هست؟

چه مقدار از کشتى وارد آب مى‏گردد؟

چرا روشنایى ماه خالص‏تر و سفیدتر از روشنایى خورشید است؟

سبب رعد و برق و بارانى که از ابر پدید مى ‏آید چیست؟

در انتهاى کتاب، پاره ‏اى توضیحات در مورد مسائل گوناگون توسط محقق کتاب ذکر شده است.